Tum pod Łęczycą: romańska kolegiata, pierwsza siedziba Trybunału Konstytucyjnego

Archikolegiata w Tumie pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i Św. Aleksego jest z nami już ponad 850: konsekrowana po raz pierwszy 21 maja 1161. Powstała w ówczesnym centrum Polski, gdzie zapadały kluczowe decyzje o ustroju państwa Lechitów. Pierwszym aktem quasi-konstytucji był testament Krzywoustego (ustalony ok. 1115). Po śmierci Bolesława w 1138 roku jego synowie i możnowładcy przez dziesięciolecia spierali się o praktyczne znaczenie zapisanego w nim „senioratu”. Miejscem wielu z tych debat była Łęczyca i tu w końcu w 1180 roku na połączonym zjeździe książąt z synodem biskupów ustalono zwierzchnictwo Kazimierza Sprawiedliwego a do tego prawo podatkowe broniące poddanych przez wyzyskiem fiskalnym i fałszowaniem monet uwielbianym przez Mieszka Starego.

Sama budowla nie miała szczęścia i przez wieki cierpiała razem z Polską: niszczona po kolei przez Litwinów, Krzyżaków i Szwedów. Wreszcie w czasie Bitwy nad Bzurą Niemcy zainstalowali w niej stanowisko kierowania artylerią, skutecznie zniszczone wraz ze znaczną częścią budynku przez Wojsko Polskie. To ostatnie wydarzenie jest jakimś echem lemańskiej tradycji wykorzystywania jako tarcz żywych ludzi i cennych zabytków od Głogowa po Monte Cassino.

Szczęśliwie po Wojnie kolegiatę odbudowano w pierwotnej, romańskiej formie. Jest teraz, obok Drzwi Gnieźnieńskich najwspanialszym zabytkiem piastowskiej Polski. Choć wiele innych budowli ma starsze fundamenty, to mury mają one już wielokrotnie przebudowywane.

* Cytat z kroniki Mistrza Wincentego za Andrzej Nowak „Dzieje Polski”